1. هدف‌گیری خودکفایی

امروز حرف‌هایی کاملاً مغایر با پدافند غیرعامل، در تقابل با امنیت ملی کشور و در مغایرت با استقلال اقتصادی کشور زده می‌شود. حرف‌هایی با ادعای محافظت از منابع زیرزمینی یا منابع آبی کشور که خودکفایی را خصوصاً در حوزه‌های کشاورزی هدف گرفته است؛ اما در عمل می‌بینیم در همان مناطقی که برای کشت گندم و سایر محصولات استراتژیک مانند غلات و کالاهای مورد نیاز مردم محدودیت ایجاد شده است، هندوانه و گوجه کاشت می‌شود، مواردی که حیات کشور با محدودیت آن‌ها تهدید نمی‌شود.

بهانۀ دیگر این است که تولید این محصولات را در کشور با شاخص‌های مزیت نسبی می‌سنجند؛ مثلاً می‌گویند در مقایسه ایران و هندوستان، اگر در هند در هر مترمربع میزانی از برنج کشت می‌شود، در مقایسه با ایران، برنج بیش‌تری درو می‌شود، بنابراین برنج کشت نکنیم!

اما ما اصل خودکفایی را برای حداقل نیازهای اساسی مردم، اصلی کامل می‌دانیم؛ یعنی معتقد هستیم اگر قیمت تمام‌شده برنج در ایران چندبرابر قیمت کاشت برنج در هندوستان هم باشد، باید در کشور خودمان در حوزه برنج و گندم و غلات به استقلال برسیم. حتی باید این محصولات را به‌گونه‌ای از کشاورز بخریم که نیازی به کشت دوم نداشته باشد تا از منابع آبی زیرزمینی استفاده نکند و به‌این‌صورت محدودیت معقول ایجاد کنیم. حتی گندم را دوبرابر قیمت از کشاورز بخریم، این نکته به این خاطر است که وقتی دشمن ببیند ما باید سالانه شش میلیون تن گندم وارد کنیم، سیاست‌ها و تهدیدات خودش را روی گندم متمرکز می‌کند، چه به‌لحاظ در اختیار قراردادن گندم و چه در حوزه دست‌کاری بیولوژیک آن. اصل خودکفایی جزء مسائلی است که باید بر آن‌ها تأکید داشته باشیم و کسانی که اصل خودکفایی در نیازهای اساسی مردم را زیر سؤال می‌برند، یا افراد سهل‌انگاری هستند و دقت ندارند یا به‌نوعی سیاست‌های دشمن را پیاده می‌کنند.

به‌این‌ترتیب، امروز حوزه کشت و تأمین اقلام اساسی مردم ، یکی از حوزه‌های نفوذ است و جلوگیری از نفوذ در این مقوله بسیار لازم و ضروری است؛ چون حوزه، حوزۀ راهبردی است. به‌این‌معنی که اصل استقلال اقتصادی ما و اصل خودکفایی ما در اقلام استراتژیک و راهبردی، جزء نیازهای اساسی‌مان و مربوط به امنیت ملی ماست.

2. تهدیدات کالاهای وارداتی

اخیراً بحث ورود کالا و اقلام از آمریکا مطرح شده است و برخی هم به این موضوع دامن می‌زنند. به‌نظر می‌رسد که مردم باید حساسیتشان بیشتر از سیاست‌گذاران و سیاست‌مداران باشد. در این‌جا به دو موضوع اشاره می‌کنیم که فکر می‌کنیم مورد استفاده مردم قرار بگیرد.

آمریکایی‌ها گندم را در کشورشان به چند استاندارد کیفی تبدیل کرده‌اند که استاندارد رتبۀ یک و دو، برای مصرف داخلی خودشان است. استاندارد رتبه یک، برای مردم و استاندارد رتبه دو برای مصرف دام کشور آمریکا استفاده می‌شود. استاندارد سوم را برای صادرات تعیین کرده‌اند؛ یعنی همان گندم بی‌کیفیت و مشکلاتی که ما اکنون در مسائلی مانند تراریختگی و بحث‌های بیولوژیکی با آن مواجه هستیم.

همین اشکالات را ما در موضوع دارو هم داریم؛ یعنی آمریکایی‌ها داروهایی برای مصرف داخلی خودشان دارند که از نظر کیفی، خیلی روی آن دقت دارند و استانداردها و ملاحظات خیلی شدیدی بر شرکت‌های داروسازی اعمال می‌کنند. استانداردی هم برای مصرف خارجی دارند و روی دارو هم می‌نویسند که این دارو برای مصرف خارج از آمریکاست؛ یعنی داروخانه‌های آمریکایی حق ندارند این داروها را عرضه کنند. این داروها برای مصرف در کشورهای خاورمیانه و کشورهای دیگر استفاده می‌شود. حتی این داروها را به اروپا هم نمی‌فرستند؛ چون اروپایی‌ها هم می‌دانند که نباید از این‌ها استفاده کنند.

آمریکایی‌ها گندم را در کشورشان به چند استاندارد کیفی تبدیل کرده‌اند که استاندارد رتبۀ یک و دو، برای مصرف داخلی خودشان است. استاندارد رتبه یک، برای مردم و استاندارد رتبه دو برای مصرف دام کشور آمریکا استفاده می‌شود. استاندارد سوم را برای صادرات تعیین کرده‌اند؛ یعنی همان گندم بی‌کیفیت و مشکلاتی که ما اکنون در مسائلی مانند تراریختگی و بحث‌های بیولوژیکی با آن مواجه هستیم.

در زمان تحریم‌ها شاهد آن بودیم که بعضی از اقلام آزاد بودند و هیچ نوع محدودیتی بر آن‌ها اعمال نشد؛ مثل اقلام الکترونیک و موبایل‌هایی که وارد کشور می‌شد. علت این بود که اولاً این موبایل‌ها مضراتی دارد که البته در مورد اثراتش نیاز به تحقیق در آزمایشگاه‌های مجهز است که به‌راحتی در کشور ما در دسترس نیست و ثانیاً اینکه اطلاعات ایرانی‌ها را با این ابزارها می‌گیرند. باید به این نکته توجه داشت که دشمن کاری نمی‌کند که نفعی به ما برسد. دشمن همیشه در پی ضررزدن است، حتی زمانی هم که تبلیغ می‌کند می‌خواهد نفعی به کشور برساند، درواقع در پی ضرررساندن است؛ اما متأسفانه امروز، برخی با مجاری قانونی و نیز برخی از مسئولان و افراد در کشور، به‌دنبال این هستند که کالای آمریکایی وارد کشور شود. در این‌جا نقش مردم بسیار مهم است؛ مردم باید جداً از خرید این کالاها پرهیز کنند. ما در مورد کالاهای آمریکایی، هیچ تضمینی را در حوزه سلامت و حوزه امنیت اطلاعات مردم نمی‌توانیم داشته باشیم. کالاهای آمریکایی یا باواسطه یا به‌صورت مستقیم، توسط آمریکایی‌ها وارد کشور می‌شود و این درحالی است که نباید اجازه ورود کالاهای آمریکایی داده شود، بلکه باید آن‌ها را تهدید بدانیم.

3. سازوکار اقدامات پدافندی سازمان پدافند غیرعامل

این نیاز وجود دارد که در بسیاری از موارد، دیدگاه فراقوه‌ای حاکمیتی، نظارت، راهبری و سیاست‌گذاری کند و در برخی موارد حتی وارد اجرا هم بشود؛ اما از طرفی هم این نکته،مسئله‌ای طبیعی است که سازمان در هرکجا و هرموضوعی وارد می‌شود، نتواند سیستم را دور بزند، بلکه از طریق سازوکار دولت اقدام کند؛ یعنی اگر بخواهد سراغ زیرساخت‌های انرژی کشور برود، باید از طریق دولت باشد یا اگر بخواهد در حوزه‌های اقتصادی وارد شود، باید از طریق دولت باشد و حتی اگر بخواهد در حوزه قوانین عمل کند ، نقش دولت بسیار تأثیرگذار است، زیرا لایحه‌هایی که در دولت کار می‌شود، مهم‌تر از طرح‌هایی است که در مجلس وجود دارد. درواقع بدنه کارشناسی دولت در حوزه قوانین، نسبت به بخش‌های دیگر قوی‌تر عمل می‌کند؛ اما برخوردهای غلطی که دولت‌ها با مسائل حاکمیتی می‌کنند، مسائلی که خود دولت‌ها هم باید بدانند که خطوط قرمز است و باید رعایت شود، یکی از مشکلات اساسی ما است. بعضی مواقع، وقتی پدافند غیرعامل در این حوزه‌ها وارد می‌شود و به‌دنبال توان‌بخشی به زیرساخت‌ها می‌رود، برخی اجزاء دولت این را نوعی دخالت می‌بینند و این نکته، مشکلات زیادی ایجاد می‌کند.

وقتی سازمان پدافند غیرعامل با دولت در موضوع خاصی وارد همکاری می‌شود، شکل قانونی آن به‌این‌ترتیب است که هیأت دولت، مصوبه‌ای می‌گذراند که باید اجرا شود. این مصوبه، قانونی است که طبق آن سازمان پدافند باید در آن حوزه وارد شود؛ یعنی سازمان باید از طریق هیأت دولت کارها را انجام دهد؛ به‌نوعی محل و مجرا آن‌جاست. نکته دیگری که باید به آن اشاره کرد، این است که زمانی‌که دولت جدید روی کار آمد، کل ابلاغیه‌ها و مصوبات دولت گذشته را یک‌جا و با یک‌سطح لغو کرد. به‌طورمثال، می‌توان دو موضوع را با هم مقایسه کرد: مسأله راهبردی مبنی‌بر حضور و ساختار اجرایی سازمان پدافند غیرعامل در دستگاه‌های دولتی و دیگری مصوبه‌ای از هیأت دولت در قضیۀ کاهش مرخصی زایمان از ١ سال به ۶ ماه. با مقایسه این‌دو، می‌بینید این دو موضوع اصلاً در یک‌سطح نیست؛ اما دولت همه مصوبات گذشته را یک‌جا و هم‌زمان لغو کرد.

پس چالشی که ما&‌160;با آن روبه‌رو هستیم این است که متأسفانه با تغییر دولت‌ها، دولت‌های جدید همیشه با گاردگرفتن دربرابر تصمیمات دولت‌های قبلی اقدام می‌کنند، درحالی‌که لازم است تقسیم‌بندی داشته باشند و همه موضوعات را در یک سطح نبینند. مشکل اساسی دیگری که با آن مواجه بودیم این بود که اگر دولت مسأله‌ای را اجازه می‌داد، انجام می‌شد و اگر اجازه نمی‌داد انجام نمی‌شد، به‌همین‌دلیل در ابلاغیه‌ای که مقام معظم رهبری داشتند، تأکید کردند که دولت باید همکاری ویژه‌ای با پدافند غیرعامل داشته باشد، ضمن اینکه نزدیک به یک‌سال‌ونیم تا دو سال قبل از ابلاغ اساس‌نامه جدید، مقام معظم رهبری دستور دادند اساس‌نامه جدید نوشته شود و سطح سازمان را هم از حوزه‌ای در ستاد کل، ذیل نهاد رهبری قرار دادند.این موارد دست سازمان پدافند غیرعامل را باز کرد.

4. ابزارها و ضمانت‌های اجرایی دستورات سازمان پدافند غیرعامل

با توجه به نوپابودن نسبی سازمان، تلاش‌های چشم‌گیری برای طراحی سازوکارها و ابزارهای قانونیِ لازم برای اجرای اقدامات سازمان پدافند غیرعامل صورت گرفته است. برای نمونه اخیراً تفاهم‌نامه‌ای با مجموعۀ سازمان بازرسی کل کشور منعقد شده است مبنی‌بر اینکه هنگام بروز تخلف یا مواقعی که به تذکرات سازمان توجه نمی‌شود یا افرادی نظارت ما را برنمی‌تابند یا اینکه اصول پدافند غیرعامل را در ساختارها رعایت نمی‌کنند، با طی مراحلی که در آن‌جا به‌طور مشخص تعیین‌شده است، سازمان پدافند غیرعامل با کمک سازمان بازرسی کل کشور وارد موضوع شود، البته آن‌ها هم محدودیت‌هایی دارند؛ اما با توجه به اهمیت موضوع پدافند غیرعامل، پذیرفته‌اند که با ما همراه باشند.

درکنار این، در تعاملی که رئیس سازمان پدافند غیرعامل با مجموعۀ دستگاه قضا داشتند، با جناب آقای محسنی‌اژه‌ای و در رأس دستگاه، حضرت آیت‌الله آملی لاریجانی، این نتیجه حاصل شد که دادگاه ویژه و تخصصی پدافند غیرعامل شکل بگیرد.ما دادگاهی ویژه و تخصصی‌ای حتی در شرایط عادی پیش‌بینی کرده‌ایم، زیرا پدافند غیرعامل هرکاری بخواهد انجام بدهد، قبل از تهدید انجام می‌دهد و بعد از تهدید، موضوع مدیریت بحران می‌شود. درواقع دادگاه ویژه‌ای برای اقداماتی که پدافند غیرعامل قبل از تهدید باید پیگیری کند، خواهیم داشت، زیرا وقتی تهدید اتفاق می‌افتد، باید اقدامات پدافندی صورت بگیرد. ممکن است تهدیدات نظامی هم نباشد؛ ولی واقعاً تهدید باشد؛ مانند استاکس‌نت که زیرساخت‌های کشور را مورد تهدید قرار داد. لذا تخلف مسئولان را در زمان وقوع تهدید، در دادگاه‌های ویژه بررسی می‌کنیم. دادگاه ویژه به‌این‌معناست که در زمان وقوع تهدید، باید کشور را در شرایط جنگی بدانیم و طبیعتاً نیازمند برخوردهای جدی و فوری خارج از چارچوب‌های فعلی خواهیم بود، لذا باید دادگاه‌هایی داشته باشیم که بدون مسائل جاری و خارج از نوبت و با جدیت و به‌صورت تخصصی، موضوع را بررسی کنند.

وقتی سازمان پدافند غیرعامل با دولت در موضوع خاصی وارد همکاری می‌شود، شکل قانونی آن به‌این‌ترتیب است که هیأت دولت، مصوبه‌ای می‌گذراند که باید اجرا شود. این مصوبه، قانونی است که طبق آن سازمان پدافند باید در آن حوزه وارد شود.

این دادگاه‌های ویژه تا حدی مشکلات را حل خواهد کرد؛ اما در مورد قوانین ویژه در شرایط تهدید، قوه قضائیه باید پیشنهادات خود را ارائه دهد، زیرا این بهترین مسیر وضع قوانین تخصصی است. درعین‌حال، خود سازمان تحقیقی را با کمک مرکز پژوهش‌های مجلس شروع کرده است. این تحقیق در این مورد است که تنقیهی در قوانین داشته باشیم و قوانین مورد نیاز را استخراج کنیم یا از قوانین مرتبط با موضوع که تصویب شده‌اند؛ ولی بلااستفاده مانده‌اند، استفاده کنیم. در این‌میان، اگر نیاز به قوانین جدید در جهت پدافند غیرعامل باشد، با کمک مجلس محترم این قوانین را به‌تصویب برسانیم. بنابراین نیاز داریم که هم قوه قضائیه و هم قوه مقننه، در مورد این قوانین تخصصی، به ما کمک کنند و این اجماع به وجود بیاید که تخلف از اقدامات پدافند غیرعامل که اکنون در شرایط فعلی در دادگاه‌ها به‌عنوان جرم عادی تلقی می‌شود، تخلفی بزرگ محسوب شود. ما معتقدیم باید در شرایط تهدید برخوردهای مناسب صورت گیرد.

5. مفاسد اقتصادی از منظر پدافند غیر عامل

ما به مفاسد اقتصادی به‌عنوان آسیب نگاه می‌کنیم و قطعاً جزوه اولویت‌های مهم در سازمان، بحث مفاسد اقتصادی است. مفاسد اقتصادی در شرایط عادی کشور، به‌گونه‌ای است که قوه قضائیه باید برخورد کند، محکم هم برخورد کند؛ اما مفاسد اقتصادی در شرایط تهدید دشمن امری است که باعث می‌شود تهدید دشمن، بیشتر خود را نشان دهد. در زمان تحریم‌ها با این واقعیت مواجه شدیم که آمریکایی‌ها در اسناد خود آورده‌اند که در شرایط تهدید مفسدان اقتصادی، نیروهای داخلی ما هستند و کمک می‌کنند.لازم است با مفسدین اقتصادی، برخورد صریح، جدی و در کم‌ترین زمان صورت بگیرد. تأکید بر این نکته ضروری است که برخی از برخوردها با این افراد، وقتی کامل می‌شود که رسیدگی به آن‌ها در زمان اندک و با قدرت بیشتری صورت بگیرد. گرچه قوه قضائیه خصوصاً طی سال‌های اخیر نشان داده در این زمینه محکم است و تحت تأثیر فشارهایی که از ناحیه قدرت و ثروت اعمال می‌شود، قرار نمی‌گیرد؛ اما این برخورد باید کامل‌تر شود. اگر با مفسدان مثل شرایط جنگی برخورد شود، ایجاد بازدارندگی می‌کند؛ یعنی مفسدان اقتصادی نباید این‌طور فکر کنند که در شرایطی که محدودیتی برای کشور ایجاد شده است می‌توانند از منابع کشور سوء استفاده کنند و فشار مضاعف بیاورند.

6. ساختار کمیته دائمی پدافند غیرعامل کشور

سیاست‌های اجرایی سازمان پدافند غیرعامل براساس دو سند شکل می‌گیرد: منویات مقام معظم رهبری و خط‌مشی‌هایی که ایشان تعیین کرده‌اند و دوم براساس اساسنامه سازمان پدافند غیرعامل. در اساسنامه داریم که چهار مسئول دولتی و هم‌چنین مسئولانی از مجلس و رئیس سازمان پدافند غیرعامل در کمیته دائمی پدافندغیرعامل کشور عضو هستند. در اساسنامه هم، مقام معظم رهبری ابلاغ فرمودند که مصوبات کمیته دائمی پدافند غیرعامل لازم الاجراست؛ یعنی در حکم قانون است، هم برای دولت و هم برای نهادهای دیگر؛ یعنی ایشان خواستار مشارکت همه قوا بوده‌اند. این مسأله برای ما بسیار مهم است؛ یعنی ایشان نمی‌خواهند که ما دولت را دور بزنیم، مجلس را دور بزنیم و حتی نیروهای مسلح را دور بزنیم، بلکه با همه این ظرفیت باید پیش برویم.

البته ما به مواردی مواجه شدیم که در بحث‌های اساسی تعلل شده است؛ مثلاً ما در بحث زیرساخت‌های آی‌تی معتقد هستیم که سورس(source) آن، باید بومی و داخل کشور باشد؛ مجموعه‌هایی با کشورهای اروپایی قراردادهای بزرگی در این زمینه با قیمت‌های خیلی بالا بستند و اجرا هم کرده‌اند. ما ابتدا تذکر دادیم، بعد پیشنهاد اصلاح دادیم. ما این نکته را متذکر شدیم که این قسمت‌ها به‌خاطر اهمیت بالایی که دارد، باید داخل کشور و با کمک شرکت‌های داخلی و دانش‌بنیان در حوزه آی‌تی انجام شود و سرورها داخلی باشد؛ اما باز هم دیدیم که توجه نکردند و میلیاردها تومان خرج این موضوع کردند. ما در مقابل این نوع عملکرد، به همه مسئولان و از جمله شورای عالی امنیت ملی، نامه نوشتیم که ما این را تأیید نمی‌کنیم و اگر مشکلی برای کشور ایجاد شد، باید با مسئولان متخلف برخورد شود. ما تذکراتمان را دادیم که متأسفانه اجرا نشد یا در مورد دیگری در گمرک، به این نکته برخوردیم که ممکن است اطلاعات سیستم آی‌تی گمرک کشور به یک کشور اروپایی لو برود. سازمان پدافند غیرعامل علی‌الرأس وارد شد و آن سیستم را کنار زد. مجموعه‌ای از اساتید و دانشجویان خوب دانشگاه شریف، سیستم جدیدی طراحی کردند و نتیجه این شد که سیستم با اطمینان خیلی بیشتری کار می‌کند. البته در موارد حساس خود سازمان ورود مستقیم هم دارد. برای مثال، ما بعضاً در حوزه قوانین هم وارد شده‌ایم؛ یعنی مباحثی از نظام مهندسی را که بحث پدافند غیرعامل است، ارائه داده‌ایم که اصول پدافند غیرعامل در زیرساخت‌ها، در ساختمان‌سازی‌ها، در ایجاد ابنیه مهم و حساس رعایت شود. گاهی ما در موضوعات این‌چنینی پروژه‌های ملی تعریف می‌کنیم؛ یعنی پروژه‌هایی با مجموعه دستگاه‌ها به صورت مشارکتی، که خود سازمان پدافند غیرعامل برای آن بودجه صرف می‌کند، علی‌رغم اینکه سازمان پدافند غیرعامل، سازمان حاکمیتی است؛ اما می‌بینیم که در بعضی موارد در حوزه اجرا هم وارد شده است.

ورود سازمان پدافند غیرعامل برای جلوگیری از تهدیدات، به‌تنهایی جواب نمی‌دهد، بلکه دولت باید خودش را مسئول حوزه پدافند غیرعامل بداند.

حتی سازمان پدافند غیرعامل،پروژه‌های خاصی را بدون حضور دستگاه‌ها و البته با اطلاع آن‌ها انجام می‌دهد؛ ولی خودش صفر تا صد را انجام می‌دهد. به‌طور مثال، سازمان شرکت‌های مهندسی کشور را در حوزه پدافند غیرعامل آموزش می‌دهد و مدرک می‌دهد و حتی به آن‌ها مجوز ورود به حوزه‌های پدافندی می‌دهد.

7. پدافند غیرعامل، مسئولیت همگانی

ورود سازمان پدافند غیرعامل برای جلوگیری از تهدیدات، به‌تنهایی جواب نمی‌دهد، بلکه دولت باید خودش را مسئول حوزه پدافند غیرعامل بداند؛ یعنی وزیر در دستگاه خود، مسئول پدافند غیرعامل است؛ یعنی خودش ابتدابه‌ساکن ملاحظات پدافند غیرعاملی را رعایت کند.

زمانی فکر می‌کردیم که پدافند غیرعامل فقط در بخش‌های مهم لازم است. مقام معظم رهبری با فرمایش‌های اخیر خود در دیداری که با ایشان داشتیم، فضای جدید و بازی را برای ما ایجاد کردندکه البته کار و وظیفه ما را هم سنگین‌تر کرد. خواستۀ ایشان می‌طلبد که مسئولان مختلف در کشور و نیز قوای مختلف همکاری جدی داشته باشند. به تعبیر مقام معظم رهبری اگر پدافند غیرعامل نباشد، ممکن است دشمن در نصف روز ما را زمین‌گیر کند؛ مثل اتفاقی که در یمن افتاد که در روزهای اول، زیرساخت‌های یمن را به‌راحتی نابود کردند. این مهم نشان می‌دهد که ما باید در کشور به پدافند غیرعامل خیلی دقیق‌تر بپردازیم.

به‌هرحال، پدافند غیرعامل در این قالب فعلی، قریب‌به ١٣ سال است که در کشور ما تجربه می‌شود، گرچه به‌نوعی این مسأله را در جنگ تحمیلی هم داشتیم؛ اما عمر این قالب از ۱۳سال فراتر نرفته است. ما در این عرصه، از علم پدافند غیرعامل و تجربۀ سایر کشورها هم استفاده می‌کنیم، حتی کشورهایی مثل آمریکا، روسیه یا کشورهایی که پدافند غیرعامل را از جنگ جهانی دوم آغاز کرده‌اند. در این راستا، معتقدیم پدافند غیرعامل باید در کشور بومی‌سازی شود. با بومی‌سازی می‌توانیم پدافند غیرعامل را به‌صورت اثرگذار دنبال کنیم تا جایی که به فرمودۀ مقام معظم رهبری، پدافند غیرعامل در کالبد کشور باشد و در همه اجزاء کشور، مقاومت را ایجاد کند. ایشان می‌فرمایند پدافند غیرعامل مثل خون در بدن است؛ یعنی در همه جا نمو داشته باشد. ▪

--------------------------

پدافند اقتصادی، ش 17، فروردین ماه 1395، صص 32-34