نزدیک به یک‌سوم سطح کرۀ زمین شامل سرزمین‌هایی است که از آن‌ها با عنوان «کویر1» یاد می‌شود2. ایران نیز ازجمله کشورهایی است که کویرهای وسیعی را در دل خود جای‌داده است؛ به‌طوری‌که در حال حاضر، سطح بیابان‌ها، کویرها و شن‌زارهای کشور ۳۴ میلیون هکتار و مراتع فقیر کویری ۱۶ میلیون هکتار برآورد می‌شود. تصور رایج دربارۀ کویر، سرزمین خشک و لم‌یزرعی است که جز چالش، بحران و هزینه، سوغات دیگری را برای کشور میزبان به دنبال نخواهد داشت؛ اما اندکی مطالعه و مداقه در باب کشورهای کویری، نمایانگر آن خواهد بود که بسیاری از این کشورها با اتکای به ظرفیت‌های اقتصادیِ بالقوۀ کویر، تهدیدِ آن را به فرصتی برای رشد و شکوفایی اقتصاد خویش بدل کرده‌اند. در ادامه تلاش خواهیم کرد تا چندی از ظرفیت‌های اقتصادی بالقوۀ کویر و همچنین تجربۀ برخی از کشورهای کویری در استفادۀ از این ظرفیت‌ها را مورد مطالعه قرار دهیم. ضروری است تا کشور ایران نیز با ملاحظۀ این ظرفیت‌ها و همچنین تجربۀ این کشورها، گام‌هایی را در راستای بهره‌برداری هرچه بیشتر از این ظرفیت‌های اقتصادی بردارد.

مقدمه

نزدیک به یک‌سوم سطح کرۀ زمین شامل سرزمین‌هایی است که از آن‌ها با عنوان «کویر1» یاد می‌شود2. ایران نیز ازجمله کشورهایی است که کویرهای وسیعی را در دل خود جای‌داده است؛ به‌طوری‌که در حال حاضر، سطح بیابان‌ها، کویرها و شن‌زارهای کشور ۳۴ میلیون هکتار و مراتع فقیر کویری ۱۶ میلیون هکتار برآورد می‌شود. تصور رایج دربارۀ کویر، سرزمین خشک و لم‌یزرعی است که جز چالش، بحران و هزینه، سوغات دیگری را برای کشور میزبان به دنبال نخواهد داشت؛ اما اندکی مطالعه و مداقه در باب کشورهای کویری، نمایانگر آن خواهد بود که بسیاری از این کشورها با اتکای به ظرفیت‌های اقتصادیِ بالقوۀ کویر، تهدیدِ آن را به فرصتی برای رشد و شکوفایی اقتصاد خویش بدل کرده‌اند. در ادامه تلاش خواهیم کرد تا چندی از ظرفیت‌های اقتصادی بالقوۀ کویر و همچنین تجربۀ برخی از کشورهای کویری در استفادۀ از این ظرفیت‌ها را مورد مطالعه قرار دهیم. ضروری است تا کشور ایران نیز با ملاحظۀ این ظرفیت‌ها و همچنین تجربۀ این کشورها، گام‌هایی را در راستای بهره‌برداری هرچه بیشتر از این ظرفیت‌های اقتصادی بردارد.

1. کارکردهای اقتصادی کویر

ممکن است برخی از پدیده‌ها در نگاه نخست بی‌فایده و حتی آزاردهنده به نظر برسند، حال آن‌که با اندکی تأملِ همراه با تخصص، می‌توان آن‌ها را به فرصتی برای بهره‌مندی جوامع بدل کرد. گرمای سوزان کویر، طوفان‌های پرسرعت، پوشش گیاهی خاص کویر، نمک‌زارها و. . . برخی از این موارد به‌شمار می‌روند. در ادامه نشان خواهیم داد که چگونه در دنیای امروز امثالِ این موارد به فرصتی برای بهره‌مندی کشورها و سودآوری شرکت‌های بزرگ تبدیل‌شده‌اند.

1-1. انرژی‌های تجدید‌پذیر

در دنیای امروز کویرها به منبعی بی‌پایان برای تأمین انرژی خورشیدی3 و انرژی بادی4 بدل شده‌اند. علت این امر را نیز می‌توان در آسمان‌های بدون ابر و بادهای پرسرعت کویر جستجو کرد. از سوی دیگر، بحران کشورهای غربی در تأمین انرژی موردنیاز خود از طریق سوخت‌های فسیلی، همچون نفت و گاز، آن‌ها را به‌سوی سرمایه‌گذاری‌های نجومی در حوزۀ انرژی‌های تجدید‌پذیر سوق داده است. به‌عنوان نمونۀ بسیار بزرگ در حوزۀ بهره‌برداری از انرژی خورشیدی می‌توان به طرح‌های در حال پیگیری در «صحرای بزرگ آفریقا5» اشاره کرد. مطالعات انجام‌شده حاکی از آن است که تنها با بهره‌مندی از ۱۰ درصد ظرفیت صحرای بزرگ آفریقا، می‌توان تمام نیاز جهان به برق را تأمین کرد. 6DII عنوان مخفف یک شرکت چندملیتی است که مبلغ ۵۶۰ هزار میلیون دلار در شمال افریقا سرمایه‌گذاری کرده است. هدف این شرکت نیز آن است که طی ۴۰ سال آینده برق مورد نیاز اروپا را از طریق انرژی خورشیدی و بادی تولیدشده در صحرای آفریقا تأمین کند. دلیل علاقۀ کشورهای اروپایی به سرمایه‌گذاری در صحرای بزرگ افریقا نیز از دو جنبه است: اول به سبب روزهای گرم و طولانی این صحرا نسبت به هر منطقۀ دیگر در اروپا و دوم به خاطر زمین‌های خالی از سکنۀ آن که امکان ساخت تأسیسات را با کم‌ترین هزینه فراهم می‌کند.

ایران از منظر مدت تابش خورشید و پتانسیل برق در هر متر مربع، یکی از پرتابش‌ترین مناطق جهان برای تولید برق از انرژی خورشید شناخته‌شده است. مناطق مناسب برای استقرار نیروگاه‌های خورشیدی، از تابش ۲۰۰۰ تا ۲۸۰۰ کیلووات ساعت بر متر مربع در سال برخوردارند.

به‌عنوان نمونۀ دیگر می‌توان به طرح‌های موفقیت‌آمیز بسیاری که در راستای تأمین انرژی خورشیدی در کویر موهاوی7 انجام‌شده‌اند، اشاره کرد. این تأسیسات با ظرفیت مختلط ۳۵۴ مگاواتی، بزرگ‌ترین کارخانۀ تولید انرژی خورشیدی در جهان به‌شمار می‌‌روند و برق موردنیاز برای نزدیک به پانصد هزار خانوار در آمریکا را تأمین می‌کند8. «پارک خورشیدی موهاوی9» عنوان تأسیساتی است که در صورت تکمیل، میزان ۲۸۰ مگاوات برق خورشیدی دیگر نیز در راستای تأمین نیاز برقیِ ایالات‌متحدۀ آمریکا، تولید خواهد کرد10.

ایران از منظر مدت تابش خورشید و پتانسیل برق در هر متر مربع، یکی از پرتابش‌ترین&‌160;مناطق جهان برای تولید برق&‌160; از انرژی خورشید شناخته‌شده است. مناطق مناسب برای استقرار نیروگاه‌های خورشیدی، از تابش ۲۰۰۰ تا ۲۸۰۰ کیلووات ساعت بر متر مربع در سال برخوردارند. بر اساس گزارش سازمان انرژی‌های نو ایران (سانا)، وابسته به وزارت نیرو، چگونگی تابش خورشید به سرزمین ایران برآورد شده است. طبق این گزارش پتانسیل تولید برق خورشیدی در دشت کویر و نواحی مرکزی حدود ۵/۴ تا ۲/۵ و در نواحی کویر لوت حدود ۲/۵ تا ۴/۵ کیلووات ساعت بر متر مربع در روز برآورد شده است. چنانچه راندمان تبدیل انرژی خورشید به برق ۱۵ درصد باشد، در هر کیلومتر مربع از مساحت بیابان‌ها، کویرها و کوهپایه‌های ایران می‌توان حدود ۳۱۲۰۰ کیلوات برق تولید کرد. در ۲۰۰۰ کیلومتر مربع میزان تولید برق به ۶۲۴۰۰ مگاوات می‌رسد. اگر ۲۰۰۰ کیلومتر مربع هم برای تأسیسات مربوطه مانند زیرساخت‌ها، بناها، راه‌ها و غیره در نظر گرفته شود، می‌توان در ۴۰۰۰ کیلومتر مربع ۶۲۴۰۰ مگاوات برق خورشیدی تولید کرد. در صورت اختصاص نیمی از مساحت ۳۲۰۰۰۰ کیلومتر مربع کویرهای ایران، ۱۶۰۰۰۰ کیلومتر مربع، میزان تولید برق می‌تواند به رقم ۲۵۰۰۰۰۰ مگاوات برسد که رقم بسیار بزرگی است و از کل تولید برق کشور بسیار بیش‌تر خواهد بود.

2-1. کشاورزی در کویر

کشاورزی در کویر، موضوعی است که از دیرباز نیز موردتوجه بسیاری از اقوام باستانی بوده است؛ اما شیوه‌های نوین آن را نیز می‌توان در دنیای امروز و در برخی از کشورهای دارای کویر جستجو کرد. آمریکا کشوری است که با توجه به کویری بودن بخشی از ایالت‌های آن پیشرفت‌های شگرفی را در این زمینه تجربه کرده است. به عنوان نمونه می‌توان به کشاورزی نوینِ کویری در «دره امپریال11» واقع در ایالت کالیفرنیای آمریکا اشاره کرد. این دره در طول سال درجه حرارت بسیار بالایی دارد و مقدار اندک بارندگی، ۷۶ میلی‌متر، را تجربه می‌کند. بر خلاف تصور، جدی‌ترین چالش این ایالت به مهم‌ترین فرصت برای آن بدل شده است تا جایی که اقتصاد این ایالت به‌شدت وابستۀ به کشاورزی است و این درۀ کویری به بهره‌ورترین منطقۀ کشاورزی در تمام ایالت کالیفرنیا تبدیل‌شده است.

به عنوان نمونۀ دیگر می‌توان به برنامۀ عربستان برای کشاورزی در کویر اشاره کرد. استودیو معماری اسپانیایی «12FTA» روشی برای تبدیل شبه جزیره عربستان، با شرایط محیطی این منطقه، به یک هاب کشاورزی جهانی از طریق ایجاد ارتباط بین بیابان، انرژی تجدیدپذیر و شیوۀ کشاورزی هیدروپونیک (فن کاشت گیاهان بدون خاک) را مد نظر قرار داده است. پروژه اُآکسیس بیش از ٧٩۵، ۴۴٧، ١مایل مربع از زمین‌های شنی را با یک سیستم هیدروپونیک مدولار عظیم که انرژی خورشیدی تولید خواهد کرد و از یک سیستم حمل‌ونقل زیرزمینی برای انتقال محصولات به شهرهای مجاور استفاده می‌کند، پوشش خواهد داد. پروژه اُآکسیس شامل سازه‌های مدولار پیش‌ساخته از فولاد بازیافت شده می‌شود. چندین راهبرد کنش‌پذیر، محیط ساختمان را کنترل خواهند کرد در شرایطی که پنل‌های فوتوولتائیک کار گذاشته‌شده روی سقف انرژی کافی برای تأسیسات، روشنایی مصنوعی ال‌ای‌دی و سیستم تسمه نقاله زیرزمینی را فراهم می‌کنند. انرژی اضافی نیز در شبکه سرتاسری برق شهر به کار گرفته خواهد شد13.

با این حال اندکی مطالعه در باب کشاورزی در نواحی کویری ایران، نشان از وخامت اوضاع دارد. بررسی اجمالی شرایط کشاورزی محلی در کویر حاکی از آن است که نه‌تنها شرایط طبیعی مساعد نیست بلکه استفادۀ از آن‌ها نیز به طرز مطلوب انجام نمی‌شود. به عنوان مثال، آنچه در کویرهای شهداد، اندوهجرد گوک و کشیت مشاهده می‌شود، نمونه‌ای از یک کشاورزی مصمم با عواید مناسب و پشت‌کار کافی نیست و گویی کشاورزی با اجبار انجام می‌شود. در این مناطق از آب استفادۀ وافی برای کشاورزی نمی‌شود و آب فراوان رودها حتی در فصول خشک نیز هدر داده می‌شود. نحوۀ آبیاری در بسیاری از نواحی کویری ایران بسیار ابتدایی و نامناسب است. به عنوان مثال، در کویر شهداد، اهالی سهمیه‌ای از رود برای خود معلوم کرده‌‌اند و مقدار آب مورد حاجت را توسط کانالی زیرزمینی به محل زراعت منتقل می‌کنند، در صورتی که با اندکی مطالعۀ تخصصی مشخص‌شده است که حتی در تابستان نیز از مجرای رود، آب زیادی به کویر ریخته و هدر داده می‌شود. ازآنجایی‌که در کویر شهداد اقتصاد کشاورزی محدود به مرکبات و خرما و اندکی غله است، توجهی به توسعۀ کشت و حفاظت از منابع آبی نشده است.

3-1. غنای مواد معدنی و منابع طبیعی

رنگ متفاوت سطح کویرها حاکی از آن است که منبعی غنی از مواد معدنی مختلف به‌شمار می‌روند. به‌عنوان‌مثال، رنگ قرمز بسیاری از ماسه‌های کویری بیانگر وجود آهن و آلومینیوم فراوان در آن‌هاست. فرآیندهای زمین‌شناختی در اقلیم کویر مواد معدنی مختلف را در اَشکال گوناگون ذخیره می‌کند. در ادامه ضمن اشاره به برخی از مهم‌ترین مواد معدنی موجود در کویر، به اهمیت اقتصادی آن‌ها و تلاش کشورها در استفادۀ از آن‌ها نیز پرداخته‌شده است:

نمک

نمک علاوه‌بر احتیاج انسان، در صنعت نیز کاربرد نسبتاً گسترده‌ای دارد؛ به‌طوری‌که در گندزدایی و همچنین برای تهیه سدیم، کلر، اسیدکلریدریک، دی‌اکسید سدیم که در کارخانه‌های نساجی جهت سفیدکردن الیاف به کار می‌رود، لامپ‌سازی، شیشه‌سازی، صابون‌سازی و غیره مورداستفاده قرار می‌گیرد. یکی از غنی‌ترین کویرهای جهان درزمینۀ معادن نمک، کویر آتاکاما14 در شیلی است. به‌طوری‌که سدیم نیترات موردنیاز این کشور برای ساخت مواد منفجره و کودهای شیمیایی از سال ۱۸۵۰ از این کویر استخراج می‌شود. در اکثر کویرهای ایران نیز ساده‌ترین ماده‌ای که جمع‌آوری می‌شود، نمک طعام است و بسیاری از روستاییان حاشیه کویر با روش‌های ساده و سنتی اقدام به جمع‌آوری نمک می‌کنند. مثلا در کویر نمک بجستان، مردم با کندن گودال‌هایی آب‌شور را به آنجا هدایت و پس از تبخیر آب، نمک را جمع‌آوری می‌کنند و به فروش می‌رسانند. در کویر بزرگ نمک در جنوب سمنان گنبدهای نمکی فوق‌العاده عظیمی وجود دارد که درجۀ خلوص نمک آن‌ها به ۹۵/۹۹ درصد می‌رسد و ازنظر اقتصادی دارای ارزش بالایی می‌باشند. ذخیره یکی از این گنبدها حدود یک میلیارد تن برآورد می‌شود. میزانی که هرگز تلاشی برای بهره‌برداری نوین از آن صورت نگرفته است.

کلرورپتاسیم

رنگ متفاوت سطح کویرها حاکی از آن است که منبعی غنی از مواد معدنی مختلف به‌شمار می‌روند. به‌عنوان‌مثال، رنگ قرمز بسیاری از ماسه‌های کویری بیانگر وجود آهن و آلومینیوم فراوان در آن‌هاست. فرآیندهای زمین‌شناختی در اقلیم کویر مواد معدنی مختلف را در اَشکال گوناگون ذخیره می‌کند.

بررسی‌های انجام‌شده طی سه‌سال توسط کارشناسان سازمان زمین‌شناسی کشور، به‌خصوص در کویر بزرگ ایران نشان داده است که از آب‌شور موجود در آن می‌توان با استفاده از انرژی خورشیدی نمک پتاس‌دار استخراج کرد و مادۀ اولیه یک کارخانه بزرگ تولید کلرور یا سولفات پتاسیم را با ظرفیت حداقل ۵۰۰ هزار تن کنستانتره در سال تأمین نمود. این میزان مادۀ معدنی باارزش علاوه‌بر تأمین نیاز کشور می‌تواند به خارج از کشور صادر شود و بخشی از نیازهای ارزی کشور را نیز برآورده کند. ترکیبات پتاس‌دار در تهیۀ کود شیمیایی و مواد شیمیایی چون یدور پتاسیم، نیترات پتاسیم، کربنات پتاسیم، سود سوزآور و غیره کاربرد گسترده‌ای دارد.

گوگرد

مصارف صنعتی گوگرد بسیار متنوع است به‌طوری‌که از این ماده در تهیۀ اسیدسولفوریک و ترکیبات دیگر آن، در صنایع کاغذسازی و رنگ‌سازی، صنایع تهیۀ مواد کائوچو و مواد منفجره، به علت خاصیت ویروس‌کشی آن در ضدعفونی کردن اشیاء، در صنایع کبریت‌سازی، لاستیک‌سازی، کود شیمیایی و در کشاورزی برای مبارزه با آفات نباتی استفاده می‌شود. نحوۀ تشکیل گوگرد در مناطق خشک و بیابانی در اثر تخریب مواد رسوبی گوگرددار مثل گچ و انیدریت است. بیرون‌زدگی این ماده معدنی در ۴۰ تا ۵۰ کیلومتری جنوب سمنان است و ذخیرۀ آن حدود ۷ میلیون‌تن برآورد شده است. علاوه‌بر مواد معدنی فوق چه‌بسا بسیاری از ترکیبات دیگر وجود داشته باشند که هنوز بررسی لازم در مورد آن‌ها به عمل نیامده است.

نفت و گاز

به‌هرحال مهم‌ترین منبع موجود در بسیاری از کویرها، چیزی جز نفت نیست. غنی‌ترین بیابان‌ها در این زمینه را باید در حوزۀ کویرهای نزدیک به خلیج فارس جستجو کرد، جایی که عربستان سعودی، عراق، امارات متحدۀ عربی، کویت و ایران حضور دارند. این ناحیۀ کویری نسبتاً کوچک، نزدیک به ۶۵ درصد منابع نفتی تمام جهان را در برمی‌گیرد. بیابان‌های موجود در عربستان به‌تنهایی میزان ۲۵ درصد کل نفت دنیا را در برگرفته و این کشور را به غنی‌ترین کشورها در این زمینه تبدیل کرده است.

2. گردشگری در نواحی کویری

مناظر زیبای کویری می‌تواند در نوع خود سالانه هزاران گردشگر را روانه این مناطق کند. بر خلاف تصور بسیاری از مردم که نواحی کویری را عاری از هرگونه جاذبه می‌دانند و با نگاهی منفی به آن می‌نگرند و علی رغم وجود شرایط سخت طبیعی که زندگی را دشوار می‌سازد و به این تصور غلط دامن می‌زند، بیابان‌ها نیز به نوبۀ خود از جاذبه‌های بسیاری اعم از طبیعی و انسانی برخوردارند که در هیچ‌یک از مناطق طبیعی دیگر نمی‌توان یافت. اگر وجود یک چشمه یا رودخانه‌ای شور و کم‌آب در نواحی دیگر جذاب به نظر نرسد؛ اما چنین پدیده‌ای در منطقه‌ای که سال‌ها در آن باران نمی‌بارد دارای جاذبه است، به‌ویژه زمانی که پرندگان و جانورانی نیز در کنار آن زیست کنند.

اَشکال و عوارض طبیعی نظیر انواع دق‌ها، بدلندها، دریاچه‌های نمک، چشمه‌های آب‌شور و شیرین هر یک به‌نوبه خود به زیبایی طبیعی آن می‌افزایند و جانورانی که با شرایط سخت زندگی خود را سازگار ساخته‌اند و نیز وجود رستنی‌های خشکی‌پسندِ شور دوست، از گیاهان بوته‌ای گرفته تا درختان درخچه ای که ارتفاع آن‌ها گاهی به شش متر می‌رسد، در بیابان جلوه‌ای دیگر دارد که در سایر نواحی یافته نمی‌شوند. علاوه‌بر این، جاذبه‌های انسانی مانند آثار باستانی، شیوه‌های تولید و نوع معیشت بیابان‌نشینان، نوع معماری و مصالح بکاررفته در مساکن روستایی و شهری، نحوۀ مبارزه با کم‌آبی، خشکی و گرمای طولانی نیز از چشم‌اندازهای دیگر جذب گردشگران به‌شمار می‌رود15.

برخی از کشورهای جهان از جمله کشورهای عربی حوزۀ خلیج فارس که شرایط مشابهی دارند درزمینۀ جذب توریست اقدامات قابل‌توجهی انجام داده‌اند. به عنوان نمونه، یکی از حوزه‌های مهم گردشگری در دنیای امروز که بنا به شرایط مختلف می‌تواند به‌عنوان یک منبع درآمد عظیم موردتوجه ویژه‌ای قرار گیرد، گردشگری ورزشی در کویر است. شن‌سواری نزدیک به ۱۵ سال قبل با ساخت واکس مخصوص چند لایی، لامینیت، متولد شد و امروزه یکی از ارکان اصلی تورهای کویرگردی در اقصی نقاط جهان محسوب می‌گردد. ماراتن صحرا که هرساله در کشور الجزایر در قسمت غربی صحرای بزرگ آفریقا برگزار می‌شود و کویر‌‌نوردی با دوچرخه‌های کوهستان بخشی از ورزش‌های مربوط به کویر به شمار می‌روند که هرساله گردشگران بسیاری را به مناطق کویری جذب می‌کنند.

مناظر زیبای کویری می‌تواند در نوع خود سالانه هزاران گردشگر را روانه این مناطق کند. بر خلاف تصور بسیاری از مردم که نواحی کویری را عاری از هرگونه جاذبه می‌دانند و با نگاهی منفی به آن می‌نگرند و علی رغم وجود شرایط سخت طبیعی که زندگی را دشوار می‌سازد و به این تصور غلط دامن می‌زند، بیابان‌ها نیز به نوبۀ خود از جاذبه‌های بسیاری اعم از طبیعی و انسانی برخوردارند

کشور ایران نیز به دلیل دارابودن شرایط جغرافیایی، تاریخی و فرهنگی ویژه و همچنین داشتن پتانسیل‌های طبیعی لازم، ازجمله غنی‌ترین کشورهای دنیاست که توان جذب گردشگران کویری بسیاری را در تمامی زمینه‌های اشاره‌شده دارد. با توجه به وجود پدیده‌های فوق که هریک می‌توانند برای دوست‌داران طبیعت و علاقه‌مندان به گردشگری جالب توجه به نظر رسند، جای دارد تا پیشنهادات ذیل مورد توجه سازمان‌های مسئول قرار گیرد تا زیرساخت‌های لازم جهت جذب گردشگران داخلی و خارجی فراهم آید و با توسعۀ گردشگری، بیابان‌نشینان نیز از منافع آن بهره‌مند گردند.

ایجاد راه‌های ارتباطی مناسب از شهرهای حاشیه‌ای به داخل بیابان‌ها و نقاطی که عوارض طبیعی و انسانی جاذب در آن‌ها وجود دارد، تأسیس موزه‌هایی از آثار باستانی بدست آمده از نواحی بیابانی حاشیۀ کویر و موزه‌هایی از حیات وحش منطقه و پوشش گیاهی آن‌ها در مناطق اقامتی چند‌روزه، تأسیس نمایشگاهی از ابزار کار، محصولات صنایع‌دستی و. . . بیابان‌نشین‌ها، برگزاری مراسم تجلیل از علماء، شاعران و بزرگان این نواحی در شهرهای گردشگری منطقه و یا حتی در روستاهای زادگاه آنان، برگزاری سمینارها، کنگره‌ها و همایش‌هایی به تناسب موضوعات مربوط به نواحی بیابانی و نیمه‌بیابانی و کویری، ایجاد امنیت در مناطق بیابانی و نیمه بیابانی برای گردشگران داخلی و خارجی از طریق تأسیس پاسگاه‌های موردنیاز و تقویت پاسگاه‌های موجود، تبلیغات و شناساندن چشم‌اندازهای طبیعی و انسانی این مناطق به علاقه‌مندان از طریق تهیۀ فیلم‌های مستند و. . . ، تربیت نیروی انسانی آشنا به فن گردشگری در کویر، فراهم‌کردن امکاناتی برای انجام برخی ورزش‌های بیابانی نظیر اسکی روی شن، ایجاد پمپ‌های بنزین و تعمیرگاه‌های ثابت و سیار در مسیر رفت‌وآمدهای گردشگری به شهرها و روستاهای ناحیه، انتخاب روستاهای مصر و بیاضه به عنوان روستاهای هدف گردشگری و انجام مطالعات تفصیلی جهت تأمین زیرساخت‌ها و امکانات لازم به منظور توسعۀ گردشگری روستایی در کویر، انتخاب شهرهای داخل و مجاور کویر بزرگ از جمله جندق دامغان، سمنان، کاشان و قم به عنوان شهرهای سیاحتی و ایجاد و تأمین زیرساخت‌های لازم برای توسعۀ گردشگری در شهرهای کویری، برخی از اقدامات مناسب در راستای بهبود گردشگری در کویر به‌شمار می‌روند.

جمع‌بندی

قسمت وسیعی از کشور ایران را حوضه‌های بیابانی و نیم‌ بیابانی فراگرفته است که در نگاه اول ناحیه‌ای بی‌حاصل جلوه می‌کند و به نظر می‌رسد هرگونه سرمایه‌گذاری در آن با شکست مواجه خواهد شد؛ اما همین ناحیه به ظاهر بی‌ثمر که به علت شرایط خاص جغرافیایی از اکوسیستمی شکننده برخوردار است، دارای ویژگی‌هایی است که در صورت بهره‌برداری بهینه از آن می‌تواند زمینه رشد و توسعه کشور را فراهم آورد. روشن است که جهت‌گیری‌ها و سیاست‌گذاری‌های کلان کشور در حوزۀ کویر، در راستای استفادۀ از ظرفیت‌های مذکور، هرگز موفق عمل‌نکرده است. متأسفانه با بهره‌برداری‌های بی‌رویه و نادرست از پوشش گیاهی و جنگل‌های کویری طی ادوار و قرن‌های گذشته، این اراضی که قبلاً دارای پوشش گیاهی بوده است به بیابان‌های بایر تبدیل‌شده‌اند. گفتنی است؛ بنا بر برآوردهای صورت گرفته، سالانه به‌طور متوسط یک درصد از اراضی حاشیه بیابان‌ها به سمت بیابانی‌شدن پیش می‌روند. لذا ضروری است تا مسئولین و برنامه‌ریزان مرتبط با این حوزه، ضمن ملاحظۀ تجربیات جهانی در استفادۀ از ظرفیت‌های اقتصادی کویر، برنامه‌ای منسجم در راستای تغییر وضعیت موجود ارائه کنند. ▪

پی نوشت

1. Desert

2. What is a desert, United States Geological Survey, Retrieved&‌160;2013-05-23

3. Solar energy

4. Wind energy

5 Sahara Desert

6. Desertec Industrial Initiative

7. Mojave Desert

8. Solar Trough Systems National Renewable Energy Laboratory, Retrieved 2013-09-22

9. Mojave Solar Park

10.Sandler, Neal (2006-02-14)&‌160;“Israeli Solar Startup Shines” Businessweek.com Retrieved2010,10,16.

11. Imperial Valley

12. Forward Thinking Architecture

13. http://wwwasrirancom/fa/news/353845

14. Atacama Desert

15. رنجبر، محسن، بررسی جاذبه‌های گردشگری در حوضه دشت کویر، فصلنامه جغرافیایی سرزمین، علمی-پژوهشی، سال پنجم، شماره ۱۸، تابستان ۱۳۸۷

--------------------------

پدافند اقتصادی، ش 20، تیر ماه 1395، صص 24-27